***
29/05/2022Piszę wspomnienie o Adasiu, Adamie Sikorze, potrzeba nawiedzała mnie od dawna, ale nie idzie to łatwo, może dlatego, że uczucia i myśli wciąż są żywe, choć od Jego odejścia ponad dziesięć lat już minęło.
Kwestia “normalności”
23/05/2022Jeden z ministrów tego rządu (mniejsza o nazwisko, bo i tak będzie zapomniany) oświadczył niedawno, że oni, jako katolicy i tradycjonaliści, popierają rodziny pełne i normalne, a nie połowiczne czy szczątkowe. Chodziło o przepis podatkowy, który rodzinom takim odbierał zniżkę, należną “rodzinom normalnym”.
Rodziny niepełne u nas, to matki z dziećmi, samotni ojcowie, babcie lub dziadkowie z osieroconymi wnukami. W przeważającej większości ofiary losu, przemocy i zwyrodnień, biedni, zatroskani i zagonieni. Karać ich podatkowo, to katować bezbronnych.
Premier tego rządu załatwił sobie “rozdzielność majątkową”, aby ukryć milionowe zyski, pochodzące z handlu ziemią. Jego minister powinien wyjaśnić, czy rodzina z “rozdzielnością majątkową” jest “normalna” czy nie? Premier zaś powinien wyjaśnić, czy minister o takich poglądach jest w jego rządzie normalny?
13/05/2022
Psowie, kotowie oraz inni bracia i siostry, Magazyn Gazety Wyborczej, Wolna Sobota, 2 kwietnia 2022, s. 32-33.
Laudacja promotora doktoratu honorowego Olgi Tokarczuk. Wygłoszona 23 lutego w Sali Senatu Uniwersytetu Warszawskiego Na pamiątkową edycję uniwersytecką czekamy.
A na tym kamieniu jeszcze jeden kamień, Twórczość, nr 3, 2022, s. 96-102.
Przedruk poprawiony eseju opublikowanego po raz pierwszy w “Polityce” , 1984, nr 40. Poświęcone jubileuszowi 90-lecia Wiesława Myśliwskiego.
Długi książkowe
11/05/2022Justyna Schollenberger, Stworzenia Darwina. O granicy człowiek-zwierzę. IBL, Warszawa 2020.
Bardzo już dawno temu olśniła mnie opinia Brzozowskiego, że dzieła Darwina należą do literatury, co oznaczało, że można je czytać jako utwory językowe, ale dopiero książka Justyny Schollenberger w pełni o tym przekonuje. Nie znam światowej bibliografii “darwinologicznej”, ale w polszczyźnie jej książka jest oryginalna i odkrywcza. Winszuję, dziękuję.
Marcin Tomczak, Nie do przyrównania. Dawne krajobrazy gminy Kadzidło. Kadzidło 2021. Biblioteczka Kurpiowska, tom 38.
Ta książka jest niezrównana, nie przez sam tytuł, lecz przez wyjątkowe zestrojenie pietyzmu dla ziemi rzeczywiście ojczystej ze współczesną wiedzą naukową.
Marian Pilot, Dzikie mięso. Korporacja Ha! art, Kraków 2021.
O tym osobliwym dziełku Mariana już pisałem, a raczej cytowałem (zob. Zapiski, 11 listopada 2017).
Alicja Kisielewska, Antropologia telewizji. Telewizja w życiu codziennym w Polsce. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku. Białystok 2021.
Opracowanie, ośmielam się, orzec – fundamentalne. Jestem teraz odległy od tej problematyki, dlatego z książką się zapoznałem, ale jej nie przestudiowałem, na co zasługuje. Podstawy antropologii telewizji (tytuł części pierwszej) czyli przesłanki teoretyczne całego ujęcia, oparte na światowej literaturze przedmiotu, zostały tu przedstawione przejrzyście i funkcjonalnie, zaś następne interpretacje telewizyjnych tekstów kultury, po prostu ciekawie! Jeszcze do tej problematyki wrócę, teraz dziękuję Alicji z pełnym uznaniem.
Andrzej Stanisław Kowalczyk, Toledo i inne przygody w Kastylii, Biblioteka “Więzi”, Warszawa bd.
Odpisałem i podziękowałem Andrzejowi zaraz po otrzymaniu tej książki. Niestety nigdy nie byłem w Toledo, za to o Cervantesie czy Lorce czytam z przejęciem.
Kwiatki Polskie. Antologia opowiadań. Związek Pisarzy ze Wsi. Fundacja Sąsiedzi. Białystok 2021.
Książkę tę dostałem od Mariana Pilota noworocznie, ale niestety nie rekomendował mnie on do Związku Pisarzy ze Wsi, może dlatego, że jestem przyszywany.
Marek Prejs, Kalwarie polskie. Perspektywa komunikacyjna. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2022.
Stefan Żeromski, Dzienniki. Tom 1, 1882-1883. Opracowali Zdzisław Jerzy Adamczyk, Beata Utkowska. Instytut Badań Literackich PAN, Uniwersytet Jana Kochanowskiego, bd.
Jan Jakub Rousseau, Rousseau sędzią Jana Jakuba. Dialogi. Z francuskiego przełożył Janusz Margański. Przekład przejrzał i poprawił oraz wstępem i przypisami opatrzył Jacek Migasiński. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2022.
Wszystko to są moje zadłużenia, które narastały miesiącami, ponieważ byłem pogrążony w pisaniach własnych, a z upływem lat podzielność uwagi maleje. Będę teraz te długi stopniowo odrabiał, a na razie zapisuję, żeby dać świadectwo.
Rassija
08/05/2022Nie próżnowałem przez ostatnie tygodnie (już nie pamiętam ile ich było…), czego świadectwo zamieszczam poniżej (tylko fragment). O publikacji całości zawiadomię osobno.
Dwa teatry
04/05/2022W zeszły wtorek, 26 kwietnia w Teatrze Polskim retransmisja spektaklu Tartuffe’a Moliera z Comedie Francaise. Rocznicowe przedstawienie na pomnikowej scenie teatru francuskiego…Wydawało się, że warto tam zajrzeć na pierwszy akt, posłuchać dźwięku języka, podumać nad nieuchronną starzyzną klasyki i korzystając z przerwy wrócić do domu.
Przerwy jednak nie było, a dwie i półgodziny minęło nam, Ani i mnie, prawie niepostrzeżenie (ani razu nie spojrzałem na zegarek), w oczarowaniu wspaniałym spektaklem. To, że grana była ostrzejsza wersja sztuki, za Ludwika XIV nie dopuszczona na scenę, nie było decydujące, gdyż, oczywiście, takich subtelności siedemnastowiecznej francuszczyzny nie byliśmy w stanie uchwycić (polskie napisy bardzo pomocne); podobnie jak to, że nie był to spektakl kostiumowy, lecz “nowoczesny” w scenografii i kostiumach, co tu oznacza ich powszedniość i funkcjonalność. Można powiedzieć, że nic tutaj nie rzucało się w oczy odrębnie, choć gra aktorów była wymowna, muzyka dyskretna, sceneria odpowiednia, ponieważ było to dzieło teatralne, porywające nas rytmicznym zestrojeniem wszystkich swoich środków. Właściwie to prawie nieprawdopodobne, żeby poszczególne rytmy sceniczne (wejścia i wyjścia aktorów, przesuwanie składników sceny, itp) zmieniały się wielokrotnie, jednak cały spektakl pozostawał w nas jako grający jednym rytmem. Ekspresja słowno-cielesna aktorów (Duch “Grota” się przypominał) rytm ten podbijała i wzmagała. Prawdziwy Gesamtkunstwerk.
Co mi przypomniało wcześniejszy, również rocznicowy spektakl Don Juana, w tymże Teatrze Polskim w Warszawie, którego premiera odbyła się 29 stycznia tegoż roku, ale jak widać z daty – jeszcze przed wojną. Przedstawienie to otwierał dyrektor teatru Andrzej Seweryn, który swoim słowem, jednocześnie najpoważniejszym i lekko żartobliwym, tak jak to on potrafi, powiadomił nas, że odbywa się ono dla uczczenie 400-letniej rocznicy urodzin Moliere’a i to tego samego wieczoru, co w Comedie Francaise. Ja się trochę wzruszyłem tym jego przypomnieniem, bo pomyślałem sobie, że pięknie jest dożyć czasów, w których można uczestniczyć w takich obchodach. Dla mojej wnuczki Marysi, obecnej studentki, z którą byłem na tym przedstawieniu, było to całkowicie oczywiste i na tym właśnie polega różnica pokoleń. Andrzej Seweryn powiedział jeszcze, że będzie to spektakl, w którym aktorzy grają bez nieodzownych obecnie mikrofonów. I rzeczywiście tak było, a my wsłuchiwaliśmy się w każde ich słowo i siedzieliśmy zasłuchani. Wyzwanie, które Don Juan przedstawił posągowi Komandora, wybrzmiało pełnym głosem.
Pytanie
06/04/2022Mimo, że już prawie półtora miesiąca minęło od początku napływu ukraińskich uchodźców, Polacy nie ustają w pomocy. Wczoraj podano, że w działania wspierające zaangażowane jest trwale około dwóch milionów wolontariuszy. To jest jakiś społeczny fenomen, którego skalę i głębię trudno pojąć. Czy to możliwe, żebyśmy nie tylko czynnie współczuli zagrożonym dzisiaj Ukraińcom, ale mieli też przeświadczenie o dziejowym przewrocie, jakim byłby trwały sojusz i rzeczywista przyjaźń? Odpowiedź na to pytanie mnie przerasta, ale dobrze jest je sobie uświadamiać.
Prawda
Tak! Napisany po Buczy artykuł Dawida Warszawskiego (Dlaczego w ogóle widzimy te zdjęcia? Gazeta Wyborcza, wtorek, 5 kwietnia) jest zapewne najlepszy na świecie i, niestety, najprawdziwszy. Cytuję:
Dotychczasowe propozycje wzmocnienia obrony Ukrainy poprzez dostawy samolotów bojowych lub czołgów były przez NATO odrzucane ze względu na sensowny argument, ze podnoszą one ryzyko rozpętania przez Putina III wojny światowej. Ale zdjęcia z Buczy zmieniają te oceny. Ryzyko wprawdzie pozostaje to samo, ale koszt bezczynności dramatycznie wzrósł: z tym, co zrobiono w Buczy, pon prostu współistnieć nie można. Jest to ryzyko niemniej nieakceptowalne niż groźba poszerzenia wojny Nie tylko dla kolejnych miast ukraińskich. które mogłyby się znaleźć pod rosyjskim butem, ale dla wszystkich, którzy żyją z Rosją na tym samym kontynencie czy na tej samej planecie. Ta rzeź nie była wyjątkiem lecz normą (o podobnych zbrordniach donoszą też z Irpienia czy Mariupola) – i Rosja chce, żebyśmy o tym wiedzieli. Tera czeka na naszą odpowiedź.
Nie może ona brzmieć: “z tym też da się żyć”, bo z tym żyć się nie da. Z tym można jedynie umrzeć.
Z baśni…
01/04/2022Ta książka (Wiesław Myśliwski, W środku jesteśmy baśnią. Mowy i rozmowy, Wydawnictwo Znak, Kraków 2022), która do mnie doszła przedwczoraj, wydana jest pięknie: obwoluta w tonacji brązu z wymownym portretem, oprawa, tytuł, słowo od wydawcy, ilustracje, rozplanowanie stron, czcionka druku, lekka sepia papieru. Wszystko jak należy, aby uczcić jubileusz (90 lecie) pisarza. Rzecz powstała z inicjatywy Znaku, tym większe więc uznanie dla redaktorów, bo autor nie był pewnie łatwy we współpracy, albo tak sobie tylko kwękał w rozmowach telefonicznych z przyjaciółmi.
Z dwóch części książki – Mowy i rozmowy – ważniejsza wydaje mi się część pierwsza, choć całość na razie przejrzałem. Myśliwski bardzo rzadko wypowiadał się wprost o sobie, swoim pisarstwie i wizji świata, ale kiedy już mu się to przydarzyło (na sześćdziesiąt lat twórczości jest to raptem stron sto dwadzieścia, czyli po dwie na rok), czynił to zwięźle, istotnie i celnie. Jestem nieomal wyznawcą tych jego przemów, a że nie są to czcze słowa potwierdzi poniższa anegdota.
Otóż kiedy Wiesław mi pierwszy raz powiedział, że ta książka jest przygotowywana, a było to jakiś czas temu (chyba jeszcze przed pandemią), zaraz przypomniałem sobie jego wypowiedź z roku 1985, wygłoszoną w Starej Prochowni, z okazji Nagrody Klubu Kultury Chłopskiej za Kamień na kamieniu. Pamiętałem ją bardzo dobrze, bo wypowiedział tam zdanie, które uznałem za genialne i wielokroć je potem, w różnych gronach, powtarzałem: Piszę, bo nie wiem. I dodawałem: Jakbym wiedział, to bym nie pisał. Ten tekst, jak się okazało, nam się zagubił, autor nie miał rękopisu, a ja nie pamiętałem, gdzie był publikowany. Myśleliśmy, że w “Twórczości”, ale w bibliografii go nie było, potem Wiesław przypomniał sobie, że w “Polityce”. Przeglądałem to, co z tygodnika zdigitalizowane, ale rocznika 1985 jeszcze nie było. Niezawodna okazała się Wojewódzka Biblioteka w Kielcach, która tekst odnalazła i odbitkę przesłała autorowi. I dzięki temu znalazł się on nie tylko w tej Summie (tytuł wstępu Jerzego Ilga) Myśliwskiego, ale nawet na jej czele, pod tytułem Wyznanie. Zaś wygłoszona dwadzieścia pięć lat później (rok 2009) w Uniwersytecie Opolskim, mowa z okazji doktoratu honorowego, zyskała w druku tytuł: Piszę, bo nie wiem.
Przeczytałem to Wyznanie z wewnętrznym drżeniem i trafiłem na zapamiętane zdanie, bo jest: Piszę, bo nie wiem. Ale tego drugiego (Jakbym wiedział, to bym nie pisał) nie ma, a jestem pewien, że Wiesław je wypowiedział. Może nie miał go zapisanego i dlatego nie znalazło się w druku? Czy to ja się pod niego podszyłem i to wielokrotnie? Jeśli tak – liczę na jego wyrozumiałość.
Na koniec – odnalazłem ten wycinek (Mówi Wiesław Myśliwski, “Polityka” 1985, nr 51/52). Był schowany pod obwolutą pierwszego wydania Kamienia na kamieniu. Już po wszystkim – kiedy książka była w druku.
Bezsilność
22/03/2022I pomyśleć, że już dwa tygodnie nic tutaj nie zapisałem? Ale, co mam pisać? Być kronikarzem wojny – nie mam siły, nie potrafię. Każde zranione dziecko, każdy zrujnowany dom ożywiają moje najgorsze wspomnienia – praobrazy moich wyobrażeń. Tak, pamiętam jak w ścianę naszego tarnobrzeskiego mieszkania walnął granat i wybił w niej dziurę, my zaś uciekaliśmy z pięterka w tumanach kurzu i dymu… Nie, zabitych kobiet i dzieci na oczy nie widziałem, podobnie poległych żołnierzy, ale tyle obrazów fotograficznych i filmowych mam w sobie, że są moje własne i zaraz ożywają, gdy tylko pojawiają się zdjęcia z Ukrainy. Łzy stale cisną mi się do oczu, wzmagane przez poczucie bezsilności. Bojownicy ukraińscy walczą zawzięcie, oby nie do ostatniej kropli krwi, a my na to patrzymy w telewizji, w najlepszym razie wspomagając uchodźców. Nie mogę już słuchać tych powtarzanych nieustannie banałów o gwarancjach NATO, jedności Unii Europejskiej, pomocy wolnego świata. Ale przecież dobrze, że są głoszone i nie są kłamliwe…
Z powodu tej bezsilności zadaję sobie ciągle pytanie: co można zrobić, aby powstrzymać Putlera, czyli Rosję? (Inną kwestią wymagającą osobnego rozważenia jest pytanie – dlaczego Rosja jest ciągle swego rodzaju samodzierżawiem?). Zakończyć tę zbrodniczą wojnę, niszczącą ludzi i ich otoczenie.
Właściwie, od drugiego chyba tygodnia wojny, nęka mnie przeświadczenie, że wszystkie te sankcje (zresztą dziurawe) Putlera nie powstrzymają. Potrzebne, raczej konieczne, jest jakieś zaskakujące cięcie chirurgiczne, precyzyjnie wymierzony lancet lub skalpel, który przetnie ten wojenny krwioobieg. Ale jakie cięcie, jaki skalpel? Nie wiem, nie moją rzeczą jest to wymyślać, wolny świat ma od tego setki sztabowców. Co prawda – oni mogą być tak ślepi, jak tysiące etatowych sowietologów przed upadkiem Związku…
Jeśli jednak my, czyli Zachód, tego cięcia nie zrobimy i Putlera nie zgasimy – będziemy tygodniami, albo i miesiącami, bezsilnie patrzeć na wykrwawianie i rujnowanie Ukrainy. Ponieważ ma on w sobie zakodowany już wzór niszczenia Groznego i Aleppo, a odurzony rosnącą nienawiścią nie może pojąć innej skali mocy i wielkości, przed jaką stawia go Ukraina.