Spóźniona podzięka
31/05/2021
Marcin Giełzak, Antykomuniści lewicy. Lidia i Adam Ciołkoszowie jako historycy socjalizmu polskiego. Wydawnictwo Nauka i Innowacje, Poznań 2014.
O niepodległość i socjalizm. Studia i szkice z dziejów Polskiej Partii Socjalistycznej. Pod redakcją Kamila Piskały i Macieja Żuczkowskiego. Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2020. Współautorzy m.in.: Michał Śliwa, Włodzimierz Suleja, Rafał Chwedoruk, Andrzej Friszke, Marcin Giełzak, Łukasz Garbal).
Panu Marcinowi Giełzakowi, który najpierw napisał do mnie ujmujący list, a potem obdarzył tymi książkami, szczerze dziękuję. Spóźniam się teraz z wieloma powinnościami, ale niedługo będę już mógł się poprawić.
Niemoc
21/05/2021
W całym tym zamęcie wokół Polskiego Ładu, którym nie będę się przecież bliżej zajmował, choć powinienem sprawdzić, co tam jest o nauce i edukacji, najbardziej zdumiewające jest to, że niczego podobnego (co do zakresu) nie przygotowała żadna siła opozycyjna. Jak się jest w opozycji, to, w pewnym sensie, jest się w rezerwie ( bo się nie zarządza), więc ma się więcej czasu na rozważania bardziej dalekosiężne, niż doraźne rozgrywki. Czasu było dosyć, bo ten PiS już rządzi jakieś sześć lat, a Lepszego Ładu nie przygotowano. Co to znaczy? Że nie było sił, czyli mocy intelektualnej, ideowej, programowej… Wizji politycznej, jak mawiał Jerzy Giedroyc. Obawiam się, że nie ma jej nadal, a z nieba nie spadnie.
Dyskusja o nowoczesności
18/05/2021
Doceniam powagę książki Tomasza Kizwaltera i powinna ona stać się ośrodkiem publicznej dyskusji o modelach naszych dążeń modernizacyjnych, ponadto podręcznikiem akademickim oraz podstawa dla licealnych programów szkolnych. (…)
Jeśli “nowoczesność” ma odzyskać właściwą humanistyczną treść, trzeba zerwać z tą prostacką karykaturą Oświecenia, przywrócić mu całe bogactwo wewnętrznych napięć i kontrowersji ideowych, form artystycznych i odkryć naukowych, programów politycznych i treści społecznych”.
Andrzej Mencwel, Oświecanie nowoczesności, “Przegląd Polityczny” , nr 165, 2021, s. 90-98. Odpowiedź Tomasza Kizwaltera na moją dyskusję pt. Nienowoczesna nowoczesność, tamże, s. 98-101.
Istotne uzupełnienie
17/05/2021
Zapomniałem dopisać, że podczas tego wystąpienia w Radzie Głównej Szkolnictwa Wyższego przedstawiłem księgę Juliusza Domańskiego, Wykłady o humanizmie (Biblioteka Kwartalnika Kronos, 2020), jako najwybitniejsze nasze dzieło humanistyczne ostatnich lat. Powstało ono poza całym tym systemem kwantyfikowania osiągnięć naukowych i pośrednio potwierdza jego jałowość.
Degradacja humanistyki
15/05/2021
Zapisuję, dla pamięci, a może i pożytku publicznego, główne tezy mojej wypowiedzi na wczorajszym (13 maja) posiedzeniu Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego, poświęconym humanistyce. Dziękuję profesor Grażynie Borkowskiej za to zaszczytne zaproszenie, a profesorowi Zbigniewowi Marciniakowi, przewodniczącemu Rady, za przyjazną uważność.
Znajdujemy się w procesie nieustannej degradacji humanistyki, a przyczyny są następujące:
1. Zanik w środowiskach naukowych oraz politycznych wiedzy o swoistości nauk humanistycznych i ich poznawczej odrębności. Najprościej mówiąc nauki humanistyczne tym się różnią od matematyczno-przyrodniczych, że podmiot badający jest zawsze częściowo tożsamy z przedmiotem badania, podczas gdy w naukach “twardych” jest bytowo odrębny. Obrazowo mówiąc – jeśli ja badam strukturę kryształu, to w żadnym dopuszczalnym sensie tego słowa nie jestem kryształem; jeśli natomiast badam kulturę starożytnych Sumerów, to badam własną przeszłość, a więc, poprzez wiele ogniw mediacji, samego siebie. Wiedza humanistyczna przeto jest zawsze pewną postacią samowiedzy i jako taka jest wiedzą o wartościach. Wartości z istoty swojej są jakościami, a nie ilościami, przeto nie poddają się kwantyfikacji. Panujący obecnie w ocenach naukowych totalny system kwantyfikacyjny jest pierwszą przyczyną degradacji nauk humanistycznych.
2. Buchalteryjne kwantyfikacje ujmują, czy ilustrują racjonalność wydatków budżetowych, do których trzeba przekonywać parlamentarzystów i wyborców. Nie są one natomiast tożsame z wartością osiągnięć naukowych, szczególnie humanistycznych. Politycznie przemycone, medialnie rozpowszechnione, populistycznie przyjęte, podstawienie to jest źródłem dwóch głównych chorób nauki współczesnej, wymownie nazwanych grantozą i punktozą. Jakość wiedzy i racjonalność budżetu to są dwa różne byty i jeśli rubryki drugiego pochłaniają kategorie pierwszego, degradacja nauki jest nieuchronna.
3. Jakie są objawy tej degradacji? Jest ich wiele, wskazuję tylko najbardziej dotkliwe: pierwszym z nich jest rozproszenie czy też zanik wielkich szkół humanistycznych, mających niepodważalne osiągnięcia krajowe i prestiż międzynarodowy. Wspomniałem tylko szkoły warszawskie: historii, strukturalistyczną literaturoznawczą i historii idei, ale można dodać krakowskie czy poznańskie. Dziś nie mamy ich odpowiedników i to nie dlatego, że młodsze pokolenia uczonych są “gorsze”, lecz przez to, że zostały wepchnięte w kleszcze systemu, sprowadzającego ich do funkcji wykonawców zamówień (na miarę osiąganych punktów). Drugim jest dotkliwe osłabienie społecznej tkanki humanistycznej, wyrażające się zarówno anemią studenckich kół naukowych (przez całe moje czynne życie naukowe były one krynicznie ożywcze), systemowym paraliżem aktywności społecznej doktorantów (zakleszczonych w punktozie), zamieraniem towarzystw naukowych, czego wymownym przykładem jest to, że musieliśmy zamknąć działalność zasłużonego Towarzystwa Popierania i Krzewienia Nauk, bo nie było już sił do kontynuacji. Jak ważna dla owocności nauki jest żywa tkanka społeczna niech nam powie przykład matematyczny: Kawiarnia Szkocka w międzywojennym Lwowie z jej legendarną Księgą Szkocką. Bezinteresowna inicjatywa poznawcza jest warunkiem niezbędnym prawdziwej twórczości, zrobiono już prawie wszystko, żeby ją unicestwić.
4. Co do koniecznych ocen jakościowych – prochu nie trzeba wymyślać, bo wymyślono go i wdrożono w uniwersytetach dziewiętnastowiecznych. Należy, w miarę potrzeby, go doskonalić. Tym prochem są procedury ocen środowiskowych – doktorskie, habilitacyjne, profesorskie i wszystkie inne, aż do światowych, chociaż nie punktowych. One nie są niezawodne, ponieważ nic, co ludzkie nie jest niezawodne, ale lepszych nie ma i nie będzie. Mniemanie takie, że da się je zastąpić kwantyfikacjami finansowymi, jest wyrazem tępego ekonomizmu; deklaratywnie przeciwne mu podporządkowanie nauki władzy politycznej, czyli jej polityzacja, oznacza ograniczenie autonomii nauki, jeśli nie jej likwidację. We wszystkich nowoczesnych przypadkach ograniczenia autonomii nauki, kończyło się to degradacją humanistyki, jeśli nie jej aksjologiczną likwidacją.
PS. To jest oczywiście lepiej zapisane niż zostało wypowiedziane, ale co do sensu zasadniczego – bez zmian.
Nowa staroć
12/05/2021
Cancel culture – nowy termin, jeszcze nie ma polskiego odpowiednika (kultura wykluczenia? eliminacji?)
Co oznacza? – jeśli się potknąłeś w nowej wierze, albo, co gorsza, ją naruszyłeś, to cię wykluczą, anulują, skasują.
Dawniej to się nazywało inkwizycja, a przymiotnik “inkwizytorski”, ma do dziś pejoratywne znaczenie.
Niezawodna
10/05/2021
Ania w szpitalu, a choć wszystko dobrze przebiega, to niepokój i osamotnienie podwójnie doświadczane.
Gdyż nie ma już Dżosi.
Stąd uświadomienie: kochany pies jest nie tylko wiernym towarzyszem, lecz także istotą niezawodnie współczującą.
Przypomnienie
08/05/2021
Litości dla nas walczących zawsze na krańcach
bezkresu i przyszłości
Litości dla naszych błędów litości dla naszych grzechów
(Guillaume Apollinaire, Prześliczna rudowłosa, przekład Adama Ważyka).
Zestaw
02/05/2021
Dariusz Śnieżko, Kompleksja literatury, studia staropolskie, TAWiPN Universitas, Kraków 2019.
Marek Beylin, Klimat, lewica, siostrzeństwo. Rewolucje trwają (kontrrewolucje też), Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2021.
Wojciech Dudzik, Maska w kulturze współczesnej Europy. Teorie i praktyki. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2020.
Andrzej Walicki, PRL i skok do neoliberalizmu. Jaruzelski, Solidarność, zdrada elit. Pod redakcją Joanny Schiller-Walickiej i Pawła Dybicza, Fundacja Oratio Recta, Instytut Historii Nauki PAN, Warszawa 2021.
Na razie tylko odnotowuję i, rzecz jasna – dziękuję! Komentował będę stopniowo.
Transformacja
01/05/2021
Wczoraj na tylnych drzwiach wyprzedzającej mnie bagażówki taki napis:
“Chrześcijańska księgarnia
BOGULANDIA
Warszawa, ul. Ząbkowska 22,24,26”.
A gdzie to jest? W obecnym Koneserze, czyli w dawnym Monopolu!
“Bogulandia” w “Monopolu”? W Polsce czyli nigdzie…