Kicz i tandeta
28/01/2022
Film “Gierek”, który obejrzałem wczoraj będąc jedynym widzem na sali, należy do najgorszych, jakie widziałem w życiu.
Po kwadransie emisji zacząłem zastanawiać się, czy jest to kicz, czy tandeta i doszedłem do poniższego odróżnienia.
Kicz zazwyczaj jest wzmożeniem, wszystko, co w nim oglądamy, jak większość współczesnych widowisk telewizyjnych, które znam z reklam i zapowiedzi, zrobione jest “na bogato” – w przestrzeniach, światłach, hałasach, strojach i ozdobach. Kicz chce nas oszałamiać, ale raczej odraża.
Tandeta przeciwnie, jest zubożona, czegoś jej brakuje, albo się pruje, trzeba więc ją cerować, łatać, sztukować i te podróbki wyłażą z niej nieuchronnie. Tandeta jest właściwie ordynarna i dlatego nas odrzuca.
Film “Gierek” jest tandetą – wszystko jest tu wizualnie zbiedniałe, prostackie, prymitywne. W intencjach realizatorów ma on prawdopodobnie przedstawiać realność “siermiężną”, ale przedstawia naprawdę ich ubogą wyobraźnię, albo marne środki finansowe, bo nawet na balu sylwestrowym nie wystawili wiarygodnej liczby statystów.
Ale nie to jest w nim najgorsze. Najgorsze jest to, że realizatorzy, chcąc historycznie obronić Gierka (rola Michała Koterskiego jest najlepszą stroną filmu), muszą pogrążyć Jaruzelskiego, czyniąc z niego obrzydliwego psychopatę i posłusznego agenta sowieckiego.
To jest znamienny przypadek aberracji, której nie nazywam twórczą, żeby nie uwznioślać szpetoty, lecz psychospołeczną, gdyż panuje ona właściwie w naszym życiu publicznym. Nie sposób w nim teraz przypuścić, że rywal, czy też przeciwnik polityczny jest osobą ludzką, źle radzącą sobie z wyzwaniami i zadaniami, które go przytłoczyły, przerosły, złamały. Nie, nic podobnego – musi on być moralnym karłem, zawołanym złoczyńcą, odnogą od piekła. Jak Jaruzelski w filmie “Gierek”.
Co to znaczy? Co znaczy zanik dramatycznego widzenia rzeczywistości ludzkiej, osób poszczególnych i kreacji twórczych? Najprościej byłoby powiedzieć, że oznacza to zbiorowe wymóżdżenie, zapowiedź totalnej społecznej klęski. Ale nie zgadzam się z taką opinią, ponieważ mam inne doświadczenie międzyludzkie (zob. wpis pt. Łatek czyli medium duchowe z 8 stycznia br.).
To tylko, na tak zwanej scenie publicznej, kicz idzie o lepsze z tandetą.
Bezrozumność
23/01/2022
Wojna…wojna jest prawie pewna – mówią i piszą we wszystkich mediach, niepewny jest tylko jej zasięg. Prezydent Stanów Zjednoczonych uważa, że będzie to raczej “mała” wojna – zajęcie Doniecka lub łącza z podbitym Krymem. I co wtedy ze strony NATO? Nowe restrykcje – wielkie (“jakich jeszcze Putin nie widział”), czy mniejsze, odpowiednie do skali podboju? Oczywiście – mniejsze – o to już zadbają Francja, Niemcy czy Włochy, a także Grecja. Co to znaczy mniejsze? – takie, które Rosja przełknie, jak przełknęła poprzednie.
Jeśli Putin dobrze kalkuluje, a jest nie tylko hokeistą, także szachistą, to tak właśnie postąpi. Ukraina zostanie po raz kolejny upokorzona, Polska i kraje bałtyckie staną się państwami frontowymi, a Unia Europejska podłączy się do Nord Stream 2, ponieważ rurociągi ukraińskie zostaną zniszczone lub zablokowane. A o to przecież Rosji chodziło.
To i tak byłoby tak zwane mniejsze zło, bo coraz częściej domniema się, że zbrojna interwencja rosyjska zainstaluje w Kijowie prorosyjskie marionetki. I będzie jak już było.
Co jest w tym wszystkim najsmutniejsze? Nie to, że jest pewne, iż Putin się nie cofnie, lecz to, że nie mam żadnej nadziei, aby za mojego życia wroga relacja z Rosją, zmieniła się na przyjazną. Nie widać też żadnego Rosjanina, który protestowałby przeciw groźbie tej wojny.
Umom Rassiji nie paniat’.
Wspominek
19/01/2022
W miniony piątek, 14 stycznia w południe, na pięknym Cmentarzu Jeżyckim w Poznaniu, pochowaliśmy Bogusia Barczaka, męża mojej kuzynki Basi, córki cioci Leokadii, siostry mojej mamy. Basia jest mi najbliższa spośród coraz szczuplejszej gromady kuzynów, ponieważ jesteśmy prawie rówieśnikami, a znamy się i lubimy od dziecinnych, pierwszych dni wakacyjnych, spędzanych w gospodarstwie naszej babci, Agnieszki Walkowiak w Rogaczewie Wielkim, powiat Kościan.
Boguś, jej mąż, o wymownym wielkopolskim nazwisku (piszą, że pochodzi od barku, ale ja uważam, że od barci) był rzemieślnikiem artystycznym, złotnikiem i srebrnikiem, o usposobieniu życzliwym i pogodnym, które zachowywał w początkowym stadium choroby, co dopadła go już kilka lat temu. Widziałem się z nimi jeszcze wtedy, już mnie nie poznawał, ale często się uśmiechał, jakby sam sobą był zakłopotany. Ostatnie półrocze było bardzo ciężkie, wyczerpywały go kolejne choróbska, leżał i już nie wstawał. Wymagał przeto opieki ciągłej, której trud widać po wdowie.
Pojechaliśmy na ten pogrzeb razem z moją jedyną siostrzenicą Marynią, z którą jesteśmy zżyci, choć nie widujemy się za często, bo dzieli nas 50 kilometrów (takie są “okolice Warszawy”), a tam spotkaliśmy dość sporą jeszcze grupkę kuzynek i kuzynów, w latach więcej niż średnich, spośród których niezmiennie młody wydaje się tylko Maryś Walkowiak, dziedzic rogaczewskiego gospodarstwa. Z pokolenia mojej mamy nikogo już nie było, bo ostatnia jej siostra, ciocia Marysia, zmarła w Poznaniu przed dwoma laty. Na jej pogrzeb nie pojechałem, choć odwiedziłem ją jakieś sześć, siedem lat temu, ale trudno mi było połapać się w jej starczym gadaniu.
Na pogrzebie Bogusia Barczaka to ja byłem teraz najstarszy wiekiem.
Kwintesencja
13/01/2022
Jezus został ukrzyżowany i żyje między nami.
Teraz w ten sam sposób chcą ukrzyżować Novaka.
Mój syn jest w australijskiej niewoli, ale nigdy nie był bardziej wolny.
Novak stał się symbolem i przywódcą wolnego świata, świata biednych i uciskanych.
To oświadczenie Srdjana Djokovicia, ojca znanego tenisisty, jest tak celne, że aż piękne. W czterech krótkich zdaniach wysławia ono esencję wszelkiego mesjanizmu, dlatego wzbudza mój podziw. Żaden mesjanista, których mamy dosyt, nie wyrażał się tak zwiężle, gdyż cierpieli oni przeważnie na logoreję. Dlatego sentencja papy Djokovicia powinna znaleźć się w podręcznikach historii idei.
Łatek czyli medium duchowe
08/01/2022
Łatek jest pieskiem małym, czarnym, lekko kudłatym, ma czarne ślepka, kosmate łapki, wachlarzowaty ogon. Tak napisałem w ogłoszeniu o jego zaginięciu, które rozwiesiliśmy na kilku parkingach dojazdowych do Puszczy Kampinoskiej (Dziekanów Leśny, Sadowa, Palmiry). Łatek przepadł w czwartek, podczas wspólnego spaceru z rodziną Stasia (Magda, Marysia, Gucio, Jędruś, Zosia właśnie wyleciała na stypendium do Vancouver, więc jej nie było) i ich psem, wilczurem Beniem. Oba psy szalały ze sobą i wystarczyła chwila nieuwagi (akurat rozmawiałem z Marysią), żeby wpadły w jakieś ostępy, z których Łatek już nie wrócił. Podjęliśmy poszukiwania od razu, niestety bezskuteczne, najbardziej ofiarni byli Gucio i Jędruś. Łatek przepadł, jak kamień w wodę, a ja obawiałem się, że wpadł w jakieś bagno, których pełno naokoło i już się z niego nie wydobył. Nic nie dawały dalsze poszukiwania podejmowane do późnego wieczora i następnego dnia przed świtem. Co prawda jakieś ślady napotykaliśmy, bo ktoś go widział blisko parkingu w Palmirach, ktoś inny koło Mogilnego Mostku, na czerwonym szlaku wiodącym z Dziekanowa Leśnego do Muzeum w Palmirach. Nadzieja jego odnalezienia topniała we mnie z godziny na godzinę, a kolejne akty poszukiwawcze wykonywałem z poczuciem laickiego tragizmu: tak trzeba, choć nic to nie da. Ania tej nadziei miała więcej, obudziła się w niej poszukiwawcza zaciętość i właśnie, następnego dnia rano, miała wsiadać na rower, aby przejeżdżać puszczańskie ścieżki, kiedy nadeszła wiadomość, że Łatek się znalazł. Zadzwonił pan z miejscowości Adamówek, położonej na północnym skraju puszczy i powiedział, że pies leżał rano na wycieraczce, więc się nim zaopiekował. Łatek miał przy obroży tak zwaną wizytkę, czyli blaszkę z naszymi numerami telefonów i szczęśliwie, podczas całej tej wędrówki, obroży nie stracił. Aby, na koniec, trafić naprawdę dobrze.
Wiele wskazuje na to, że podążał dość wytrwale na północ, zatem się od nas oddalał, bo mieszkamy w Łomiankach. Czy zdążał w swoje ojczyste strony, tego nie sposób potwierdzić, choć na to wygląda. Zapewne nie wychodził z lasu na pola i łąki, krążył jednak, psim zwyczajem przy drodze, przebiegł więc kilkadziesiąt kilometrów (w prostej linii około 12/13). Nie wstępował także do sąsiednich miejscowości, których minął kilka, może dlatego, że wszystkie sadyby, wille i rezydencje są w nich szczelnie ogrodzone i żadne zabłąkane zwierzę, nie może poprosić o pomoc, bo bram nie przekroczy. W Adamówku znalazł posesję jeszcze nie zamkniętą, a w niej spolegliwego opiekuna, pana Ryznera syna (ojciec prowadzi warsztat samochodowy).
Łatka mamy od końca września, pochodzi ze społecznego schroniska pod Płońskiem, prowadzonego przez panie z Fundacji Uszy do Góry. Jest to najlepsze schronisko dla psów, jakie widzieliśmy w długim życiu, a doświadczeń mamy niemało, bo Ania była też wolontariuszką na sławetnym Paluchu. Po odejściu Dżosi (w kwietniu 2021) nie myśleliśmy o innym naszym towarzyszu, ale okazało się, że żyć bez psa nie potrafimy, zaś chłopcy Jasia (Józek i Romek) obiecali nam, że się nim zajmą, gdy nas zabraknie. Łatek jest więc naszym wspólnym psem, czasowo u nas przebywającym. Szybko straciliśmy dla niego głowy i nie da się ocenić, kto z nas bardziej.
Wszystkie nasze psy kochaliśmy, z Łatkiem jednak popadliśmy w namiętność, właściwą późnej miłości. Imię Łatek wynaleźliśmy mu pośród wielu innych, chociaż pies nie jest łaciaty, tylko smoliście czarny, zapewne dlatego, że daje ono niewyczerpane możliwości zdrobnień i przeinaczeń: Łat, Łatek, Łatuś, Łatuszek, Łacio, Łaciatek, Łaciunio, nawet Towarzysz Łaciak, bo towarzyszy mi w pracy… Ćwierkało to nieustannie w naszym domu, a karesy szły za głaskami, zaś Łatek poddawał im się z widoczną rozkoszą. Więc odchodziliśmy od zmysłów, kiedy przepadł tak, jak przepadł.
Naprawdę zrobiliśmy wszystko co możliwe, aby go odnaleźć, ale to szczęśliwy traf, a może jego mądrość – dotarł przecież do tej przydomowej wycieraczki – nam go przywróciły. Nie da się jednak zrobić wszystkiego tak, żeby uwolnić się od poczucia winy za to, że bezbronną istotę zaniedbało się na możliwą zgubę. I nie da się też stłumić żalu, przechodzącego w rozpacz, że wypieszczone chuchro zostało skazane na śmiercionośne męki. Pół dnia, wieczór, cała noc, następne rano z takimi przeświadczeniami. Gdyby Łatek się nie odnalazł, reszta naszego życia byłaby przepojona goryczą.
Teraz jest z nami drugą dobę, cały i zdrowy, wraca do siebie, a my znowu ćwierkamy, ponieważ naprawdę go kochamy i nas zachwyca. Ale dopiero teraz pojąłem, że jest psem i kimś więcej niż pies. Odbiera bowiem nasze uczucia i je oddaje, ale przenosi również nasze wzajemne uczucia wobec siebie, których wprost nie potrafimy wyrażać. Jest więc medium spirytystycznym – czyli duchem dobrym.
PS. To, że podczas poszukiwań zrobiliśmy wszystko, co możliwe, oznacza też, że poruszyliśmy dziesiątki ludzi – turystów pieszych i rowerowych w puszczy i okolicach, strażników leśnych i strażników miejskich, dyżurnych alarmowych w gminach, czytelników portali, wreszcie naszych nieocenionych sąsiadów. Nie tylko nikt nam nie powiedział złego słowa, ale wszyscy byli życzliwi i pomocni. Na koniec trafiliśmy na opiekuna cieszącego się naszą radością.
Byliśmy więc w innej Polsce niż ta, która ciągle wrzeszczy na siebie w tak zwanych mediach. Rzekomo komunikacyjnych, lecz, jak widać – bezdusznych.
Sól ziemi
05/01/2022
Andrzej Mencwel, Ausweisungbefehl, “Forum Kobylińskie”, Pismo społeczno-kulturalne, nr 1/2021, s. 9-11. Fragment utworu pt. Strona ojca, przygotowywanego do wydania w 2022 roku.
Dziękuję za publikację oraz niewątpliwy zaszczyt wpisania na listę stałych współpracowników tego periodyku. “Forum Kobylińskie” ukazuje się w Kobylinie (miasto w województwie wielkopolskim, w powiecie krotoszyńskim, zob. odpowiednią stronę w Wikipedii), a drukowane jest w moim rodzinnym, poniekąd, Rawiczu (rodzice mieszkali tam przed wojną). Jeden egzemplarz kosztuje tylko 2 złote, co pewnie jest najniższą ceną w Polsce.
Więcej niż wydawcą i redaktorem “Forum Kobylińskiego”, bo jego wszechstronnym sprawcą, jest pan Michał Ciesielski, którego podziwiam. Tacy jak on są solą tej ziemi.
Żaden Putin…
04/01/2022
W antologii złośliwych absurdów zbieranych przez obecne rządy, na szczególne wyróżnienie zasługują piramidalne podwyżki cen gazu, nałożone na wspólnoty mieszkaniowe. Potraktowano je jak przedsiębiorstwa i dostają rachunki wyższe o kilkaset, a nie o kilkadziesiąt procent. Taryfowo posiadacz okazałej rezydencji ma się lepiej od dzierżawcy skromnej kawalerki w starym domu.
Wspólnoty mieszkaniowe są elementarną formą samorzutnego stowarzyszenia dla dobra wspólnego i bez nich nie ostanie się żadne rozwinięte społeczeństwo. Rząd, który bezmyślnie nęka takie stowarzyszenia dyskwalifikuje się sam, tym bardziej, że zamiast przeprosin (i zmiany przepisów) opowiada androny o Unii Europejskiej i Rosji. Żaden Putin nie usprawiedliwi zaniedbanej kamienicy zamieszkałej przez zbiedniałych i marznących lokatorów.
Pod choinką
03/01/2022
Andrzej Mencwel, Przejrzyste okna prywatności, “Rzeczpospolita. Plus-Minus”, 24-26 grudnia 2021 roku. Wybór z 1500 numerów ‘Plusa-Minusa”.
To było na Święta, przypomnienie miłe i, jak się okazało po lekturze, całkiem dorzeczne. Napisałem ten esej w roku 2002, czyli prawie dwadzieścia lat temu i wcale się nie zestarzał. Dziękuję “Rzeczpospolitej” za przedruk i dobrą redakcję .